Gifkikkers
BBC Earth met Sir David Attenborough
Gifkikkers
Gifkikkers vormen een superfamilie, de Dendrobatoidea, van meer dan 300 soorten die voorkomen in Midden- en Zuid-Amerika.
De Nederlandse namen voor deze superfamilie, gifkikker en pijlgifkikker, verwijzen naar de giftigheid van de kikkers en het feit dat het gif door inheemse stammen in het regenwoud gebruikt wordt om pijlpunten voor de jacht van gif te voorzien. Deze namen zijn enigszins misleidend. Nog niet eens de helft van alle soorten die tot de familie van gifkikkers gerekend wordt, is ook daadwerkelijk giftig.
Bovendien is slechts van een drietal soorten gifkikkers bekend dat deze door enkele inheemse stammen worden gebruikt om de pijltjes voor hun blaaspijp met kikkergif in te smeren.
Gifkikkers zijn de meest in het oog springende groep kikkers op aarde. De veelal dagactieve kikkers hebben zeer uiteenlopende kleuren, een arsenaal aan fluittonen, trillers of raspende roepen en de grootst denkbare variatie aan voortplantingsstrategieën binnen het dierenrijk.
Kenmerkend is dat de eieren op het land worden gelegd, de jongen meestal door de mannetjes worden verzorgd en de larven (ook wel kikkervissen genoemd) op de rug naar het water worden gedragen. De kikkers vormen soms paartjes voor het leven en enkele soorten investeren intensief in hun jongen door deze met onbevruchte eieren te voeden.
Gifkikkers hebben een lange levensverwachting. In de hobby kunnen de kikkers een leeftijd van twintig jaar bereiken. Ook in het wild zijn waarnemingen gedaan van kikkers die minstens vijf jaar oud waren.
Verspreidingsgebied
Leefomgeving
De leefomgeving (biotoop) van gifkikkers is het tropisch regenwoud vanaf zeeniveau tot de nevelwouden in hooggebergte tot wel 4000 meter. De meeste soorten gifkikkers leven op de bosbodem tussen het bladafval, stronken en stenen. Veel soorten hebben een leefwijze die sterk gebonden is aan stromend water zoals beekjes. Ook zijn er soorten die hoog in de boomkronen leven en daar waterhoudende planten opzoeken voor hun voortplanting.
Overzicht geslachten en soorten
Voor een overzicht welke geslachten gifkikkers er zijn en welke soorten die in de hobby kunnen voorkomen is hierbij een overzichtspagina gemaakt met gifkikkers en hun legaliteit in de hobby.
Giftigheid
Gifkikkers die in gevangenschap worden gekweekt, zijn nauwelijks giftig. Wildvangdieren verliezen hun giftigheid na enkele jaren. Het gif, een defensief middel tegen roofdieren, wordt afgescheiden via kliertjes in de huid. Omdat het zelden nodig is dat ze worden gehanteerd, is contact met gif vrijwel uitgesloten.
Als hanteren toch nodig is, gebruik dan Nitril handschoenen. Dit is vooral om de kikkers te beschermen die met hun halfdoorlatende huid gemakkelijk schadelijke stoffen kunnen opnemen van je handen. Let op: hanteren is eigenlijk alleen nodig bij medisch onderzoek. Voor het vangen van dieren gebruik je eigenlijk altijd doorzichtige buisjes of bakjes zodat aanraking in het geheel niet nodig is.
De enige drie soorten die gebruikt werden voor hun gif zijn Phyllobates terriblis, Phyllobates bicolor en Phyllobates aurotaenia. Het gebruik van gif en de kennis die hierbij komt kijken is helaas nagenoeg verdwenen sinds de introductie van geweren voor de jacht. Bekijk hier een filmpje uit Colombia, waarin iemand van een inheemse stam demonstreert hoe men het gif gebruikt om pijlpunten mee in te smeren.
Zie deze facebook reel.
Kleurvariatie
Binnen de superfamilie van de gifkikkers zijn zowel onopvallend als felgekleurde gifkikkers te vinden. De felle kleuren waarschuwen roofdieren voor hun giftigheid.
De kleurvariatie is groot en ontstaat door mutaties, roofdierselectie en partnerkeuze. Roofdieren beïnvloeden het uiterlijk door sommige kleuren te vermijden en andere aan te vallen.
Bij samenlevende soorten kan uiterlijke gelijkenis ontstaan, omdat roofdieren giftige patronen onthouden. Zo imiteert Ranitomeya imitator de patronen van Ranitomeya soorten waar deze kikker mee samen leeft. Dit heet mimicry.
Partnerkeuze versterkt deze patronen, doordat individuen vaak partners met een vergelijkbaar uiterlijk kiezen.
Beelden homepage en kleurvariatie door Twan Leenders
Voortplanting
Gifkikkers hebben een unieke voortplanting. Ze leggen eieren op het land en verzorgen deze intensief, in tegenstelling tot de groene en bruine kikkers in osn eigen land. Ouders houden de eieren vochtig en dragen de larven op hun rug naar water.
Binnen de superfamilie van de gifkikkers komen diverse vormen van ouderzorg voor: mannetjes, vrouwtjes of beide ouders verzorgen de nakomelingen. Sommige soorten laten larven aan hun lot over, terwijl anderen ze voeden met eieren of tot de metamorfose meedragen.
Mannetjes lokken partners met soortspecifieke roepen, gevolgd door een uitgebreid paringsritueel. Dit bijzondere gedrag is ook in gevangenschap te zien.
How Poison Frogs Evolved to Carry Tadpoles on Their Backs
Frankenscience channel - YouTube
Bedreigingen
Gifkikkers staan in hun natuurlijke leefomgeving bloot aan verschillende, vaak door de mens veroorzaakte, bedreigingen zoals habitatdestructie, dierenhandel, klimaatverandering en ziekten als chytridiomycose.
Deze bedreigingen leiden bij veel soorten tot afname van het aantal dieren en populaties. Om een goed beeld te krijgen van de bedreigingsstatus van alle amfibieën, zijn tussen 2002 en 2004 alle ruim 6000 soorten op hun bedreigingsstatus beoordeeld (Global Amphibian Assessment) en opgenomen in de IUCN Rode Lijst.
Bedreigde status van de Dendrobatidae door IUCN
Habitatdestructie in Peru in beeld gebracht door Plant for Future.